zakazenia.org.pl

  

 
6/2011 

 

 

 

 

 
 

 

 
 
 
Czy czyta³ Pan/Pani najnowszy numer Zaka¿eñ?
Poka¿ wyniki
 

 

 
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
 

 

 
 
 
 
3/2005


Terapia obrzêku limfatycznego (koñczyny górne i dolne) - Wojciech Witkowski, Wojciech Jasek



Terapia obrzêku limfatycznego (koñczyny górne i dolne)

Treatment of upper and lower extremities lymphedema

Wojciech Witkowski

Wojciech Jasek

Streszczenie

Obrzêk limfatyczny polega na gromadzeniu siê, w wyniku dysfunkcji uk³adu ch³onnego, bogatobia³kowego p³ynu ¶ródmi±¿szowego w skórze i tkance podskórnej. Gdy nieznana jest przyczyna lub obrzêk rozwija siê jako wynik wrodzonych dysfunkcji limfatycznych, mówimy o obrzêku pierwotnym. Natomiast, je¶li znamy przyczyny, okre¶lamy go jako obrzêk wtórny. Celem leczenia jest stabilizacja obrzêku, jego zmniejszenie oraz zmniejszenie zniekszta³cenia koñczyny, poprawienie komfortu ¿ycia pacjenta, a tak¿e zapobieganie i leczenie powik³añ z aktywn± wspó³prac± pacjenta. Wyleczenie i ca³kowity powrót do zdrowia w obrzêku limfatycznym s± obecnie nieosi±galne. Je¶li choroba jest nieleczona, pogorszenie mo¿e postêpowaæ. Elementami leczenia, umo¿liwiaj±cymi uzyskanie za³o¿onych celów, jest pielêgnacja skóry, ucisk i opatrywanie banda¿ami o niskim stopniu rozci±gliwo¶ci, masa¿ limfatyczny oraz æwiczenia rehabilitacyjne. Artyku³ opisuje dostêpne w Polsce metody leczenia osób z obrzêkiem limfatycznym oraz sposoby profilaktyki i leczenia powik³añ infekcyjnych obrzêku limfatycznego, jak ostre epizody zapalne czy zapalenia naczyñ i wêz³ów ch³onnych. Dwufazowa, nieinwazyjna, dekongestywna terapia obrzêku limfatycznego, sk³adaj±ca siê z przestrzegania higieny zajêtych procesem koñczyn, wielowarstwowego banda¿owania, stosowania rêkawów, æwiczeñ rehabilitacyjnych, masa¿u limfatycznego oraz opasek elastycznych, daje obiecuj±ce rezultaty. Niestety, nadal nie ma metody, która umo¿liwi³aby ca³kowite i trwa³e wyleczenie obrzêku limfatycznego.

Summary

Lymphedema is the accumulation of proteinrich interstitial fluid within the skin and subcutaneous tissues that occurs as a result of lymphatic dysfunction. Those cases in which the etiology is unknown or which develops as a result of congenital lymphatic dysfunction comprise primary lymphedema. Those occur as a result of a precipitating cause are termed secondary lymphedema. The goal of medical therapy is to stabilize the edema, reduce swelling and limb deformity, make a comfort life to patient and to prevent and treat complications with the active co-operation of the patient. The cure and full recovery in lymphedema is nowadays yet unavailable. The condition if left untreated, would progressively worsen. Components of treatment are used to achieve these goals are: skin care, compression and support with multilayered low stretch bandages, lymphatic massages and exercise. The article describes the treatment available to suffers of lymphedema in Poland and the methods of prophylaxis and cure of infectious complications of lymphedema especially AIE and ADL. The twophase noninvasive complex decongestive therapy consisting of hygienic measures, compressive bandaging and garments, physical therapy exercises, manual lymph drainage, elastic support gives promising result, but till now no method is completely and permanently curative of lymphedema. The treatment for lymphedema is a lifelong process and the primary treatment of lymphedema is nonsurgical.

S³owa kluczowe/Key words

przewlek³y obrzêk limfatyczny > zaka¿enia > leczenie zachowawcze

chronic lymphedema > infection > conservative therapy

Obrzêk limfatyczny jest wynikiem dysfunkcji uk³adu ch³onnego, powoduj±cej akumulacjê bogatobia³kowego p³ynu ¶ródmi±¿szowego w skórze

i w tkance podskórnej [1]. Polega na ekstrawazacji p³ynu bogatego w bia³ko w sytuacji, gdy wytwarzanie p³ynu przekracza mo¿liwo¶ci jego transportu w uk³adzie ch³onnym. Obecno¶æ coraz wiêkszej ilo¶ci p³ynu zatrzymanego w tkankach, obni¿enie w nich zawarto¶ci tlenu, obni¿enie aktywno¶ci proteolitycznej prowadz± do przewlek³ego stanu zapalnego skóry i tkanki podskórnej (nawracaj±ce cellulitis, erisipelas, lymphangitis) oraz postêpuj±cej ich fibrozy, co przyczynia siê do stwardnienia skóry. Ró¿a i zapalenie naczyñ ch³onnych, jako infekcyjne powik³ania obrzêku limfatycznego, wystêpuj± u 20–30% pacjentów [2]. W 35% przypadków mo¿na ujawniæ oportunistyczne zaka¿enia patogenami Gram(–) i metycylinoopornym gronkowcem z³ocistym.

Obrzêk limfatyczny – etiologia i systematyka

Obrzêk limfatyczny dotyczy g³ównie koñczyn dolnych i górnych. Mo¿e byæ pierwotny lub wtórny [3], jakkolwiek Heffel i Miller [4] uwa¿aj±, ¿e ta klasyfikacja jest myl±ca, gdy¿ ró¿nica miêdzy postaciami klinicznymi obrzêku le¿y w mo¿liwo¶ciach kompensacji, a nie w czynniku wywo³uj±cym. W badaniach Moffata i wsp. [6] u 29% pacjentów w populacji wyst±pi³a ostra infekcja zajêtej obrzêkiem koñczyny, a 27% z nich potrzebowa³o do¿ylnej antybiotykoterapii. Nadmiar bia³ka dzia³a jak po¿ywka dla bakterii, a powsta³a w ten sposób infekcja dodatkowo pog³êbia dysfunkcjê uk³adu limfatycznego. Gromadzenie siê p³ynu z nieprawid³owo wysok± zawarto¶ci± bia³ka w tkankach oraz intensywna reakcja tkanek jest przyczyn± obrzêku [7].

O'Brien i Kumar [5] twierdz±, ¿e nie mo¿na wyleczyæ obrzêku limfatycznego, mo¿na go jednak kontrolowaæ. Obecnie nie jest znane specyficzne

i skuteczne leczenie obrzêku ch³onnego, st±d celami terapii zachowawczej i chirurgicznej jest zmniejszenie obrzêku lub jego stabilizacja, zapobieganie powik³aniom oraz poprawa funkcji i wygl±du koñczyny. Obrzêk limfatyczny pozostawiony bez leczenia ulega postêpuj±cemu pogorszeniu [8]. Szacuje siê, ¿e ró¿ne zaburzenia uk³adu ch³onnego dotykaj± oko³o 300 mln ludzi na ca³ym ¶wiecie, natomiast liczba udokumentowanych przypadków przewlek³ego obrzêku limfatycznego wynosi oko³o 140 mln. Z tego znaczna czê¶æ, czyli 32%, to obrzêki spowodowane przez paso¿yty. Natomiast obrzêk pourazowy, w tym pooperacyjny stanowi 17,8% przypadków. W oko³o 3,57–14,2% wykazano pierwotny obrzêk ch³onny [1].

Obrzêk limfatyczny z etiologicznego punktu widzenia dzieli siê na obrzêk pierwotny i wtórny [7]. Metody operacyjne leczenia obrzêku nie maj± charakteru przyczynowego i z tego wzglêdu ich wyniki nie s± zadowalaj±ce. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera jego leczenie zachowawcze oraz profilaktyka i leczenie powik³añ. Kluczowa dla procesu terapeutycznego jest edukacja pacjenta. Nale¿y go poinformowaæ, ¿e jest to choroba nieodwracalna, a jej leczenie bêdzie trwa³o ca³e ¿ycie, i ¿e pacjent musi byæ w tym procesie aktywnym partnerem, a nie tylko biernym obserwatorem. Chory powinien te¿ znaæ cele terapii i metody ich osi±gniêcia.

Przyczyny powstawania obrzêku

Przyczyny powstawania obrzêku limfatycznego

usystematyzowa³ w 1991 roku Olszewski [3]. Obrzêk mo¿e dotyczyæ koñczyn dolnych, górnych, tu³owia, szyi i twarzy, a u mê¿czyzn tak¿e okolicy genitaliów (zw³aszcza worka mosznowego), powoduj±c znaczne kalectwo somatyczne. Nieod³±cznym sk³adnikiem limfatycznego obrzêku paso¿ytniczego jest wtórne zaka¿enie bakteryjne [9, 10]. Obrzêk ch³onny jest klinicznym objawem upo¶ledzenia transportu ch³onki. Mo¿e towarzyszyæ innym chorobom, powstawaæ w ich nastêpstwie lub wystêpowaæ jako izolowana patologia. W¶ród wielu podzia³ów i klasyfikacji obrzêków ch³onnych, maj±cych na celu przedstawienie patogenezy tej jednostki chorobowej, najbardziej przejrzysty jest ujmuj±cy ca³o¶æ zagadnienia podzia³ na mechaniczn± i dynamiczn± niewydolno¶æ uk³adu ch³onnego. W niewydolno¶ci mechanicznej stwierdza siê pierwotne lub wtórne uszkodzenie naczyñ ch³onnych, co jest zwi±zane z brakiem mo¿liwo¶ci odprowadzenia prawid³owej ilo¶ci ch³onki o prawid³owym sk³adzie. Niewydolno¶æ dynamiczn± charakteryzuje prawid³owy stan naczyñ ch³onnych, a sama niewydolno¶æ spowodowana jest zbyt du¿± ilo¶ci± wysokobia³kowej ch³onki koniecznej do odprowadzenia [5]. Obrzêk utrudnia od¿ywianie tkanek i powoduje utrudnienie gojenia siê ran. Wprawdzie rzadko pojawiaj± siê owrzodzenia, ale do¶æ czêsto obrzêkom towarzyszy zaka¿enie tkanki podskórnej oraz zaniki miê¶ni, które nasilaj± rozwój choroby. Zaka¿enie skóry nieod³±cznie wspó³istnieje z obrzêkiem limfatycznym. Z jednej strony zapalenie skóry, bez wzglêdu na to, czy towarzyszy mu zapalenie naczyñ i wêz³ów ch³onnych czy nie, mo¿e byæ przyczyn± obrzêku ch³onnego. Z drugiej strony, zastój ch³onki jest bardzo dobrym pod³o¿em do rozwoju zaka¿eñ wtórnych.

Obrzêk ch³onny koñczyn

W 2003 roku Miêdzynarodowe Towarzystwo Limfologiczne na spotkaniu w Cordobie przyjê³o nowy konsensus w sprawie leczenia obrzêku ch³onnego koñczyn [11]. Wed³ug ustaleñ International Society for Lymphology obrzêk limfatyczny klasyfikuje siê dwustopniowo jako:

- I stopieñ – powstawanie do³ka w skórze pod wp³ywem ucisku zmniejszaj±cego siê po uniesieniu koñczyny;

- II stopieñ – zw³óknienie i obrzêk niezmieniaj±ce siê po uniesieniu koñczyny.

¯adna metoda leczenia obrzêku ch³onnego nie jest skuteczna [1], dlatego te¿ kluczowego znaczenia nabiera profilaktyka powik³añ. W stosunku do ró¿y istnieje zgodno¶æ [2]: podawanie penicyliny, zabiegi profilaktyczne skóry, zw³aszcza unikanie

i energiczne leczenie urazów oraz przeczosów (intertrigo), ³agodzenie maceracji skóry i leczenie grzybic. Fizjoterapia nie zwiêksza ryzyka infekcji, co wiêcej, zaka¿enie wymaga kompleksowej fizjoterapii dekongestywnej, która zmniejsza ryzyko nawrotów.

Zaka¿enie miejscowe, jakie pojawia siê w przebiegu lymphoedema, powoduje powstanie ran, które d³ugo siê goj± [12, 13]. Nale¿y unikaæ miejscowego stosowania antybiotyków. Eliminacja zaka¿enia to pierwszy krok w kompleksowej terapii dekongestywnej. Jednocze¶nie nieleczony przewlek³y obrzêk ch³onny stanowi ryzyko rozwoju choroby nowotworowej. Najczê¶ciej spotykanym nowotworem w tych stanach jest miêsak naczyñ limfatycznych (zespó³ Stewarda i Trevesa). Obrzêk ch³onny koñczyny górnej w przebiegu zaawansowanej choroby nowotworowej leczy siê uniesieniem koñczyny, podawaniem deksametazonu w dawce 2 mg dwa razy dziennie oraz opioidów, mo¿liwe jest równie¿ wykorzystanie rêkawa uciskowego. Gdy obrzêk dotyczy koñczyn dolnych, dodaje siê ¶rodki moczopêdne, antybiotyk, np. Biotraxon 1 g 1raz dziennie i.v., oraz leczenie przeciwzakrzepowe: Clexane 80 mg raz dziennie s.c. Powik³ania infekcyjne w obrzêku limfatycznym maj± najczê¶ciej charakter stanu zapalnego typu cellulitis. Powik³ania infekcyjne zapalno-ropne prowadz± do postêpuj±cego upo¶ledzenia przep³ywu ch³onki. Przyczyn± tych stanów s± paciorkowce hemolizuj±ce z grupy A i niehemolizuj±ce B, G, E. Klinicznie wystêpuj± one w formie lymphangitis lub pseudoró¿y (erysipelas).

Nie zawsze jest mo¿liwe zidentyfikowanie patogenu wywo³uj±cego powik³ania infekcyjne oraz wykrycie przyczyny miejscowej, czyli: uszkodzenie skóry, otarcie naskórka, zranienie. Objawy ogólne (gor±czka, ogólne rozbicie, bóle miê¶ni i stawów, nudno¶ci, wymioty) mog± wyst±piæ, ale nie musz±. Miejscowo obserwuje siê zwykle raptowne zwiêkszenie siê obrzêku koñczyny, jej zaczerwienienie, obrzêk i bolesno¶æ. Erythema mo¿e nie wystêpowaæ u pacjentów, u których zdarza³y siê ju¿ wcze¶niej epizody zapalne. Do¶æ charakterystyczn± cech± jest ujawnianie siê na skórze zmian pêcherzykowato-grudkowatych na skutek uszkodzenia powierzchownych naczyñ ch³onnych. Zaka¿enia w obrzêku limfatycznym s± zawsze gro¼ne, gdy¿ pogarszaj± i tak ju¿ upo¶ledzony odp³yw ch³onki.

Zmniejszenie odporno¶ci skóry

Mechanizm lokalnego zmniejszenia odporno¶ci skóry ma zasadnicze znaczenie w powstawaniu zmian zapalnych bez uchwytnej przyczyny. Dlatego, zanim zostanie omówiona terapia, nale¿y ustaliæ sposoby unikniêcia stanów zapalno-infekcyjnych u chorych z obrzêkiem limfatycznym. Jest to zasadniczy cel prawid³owego postêpowania profilaktycznego u chorych z obrzêkiem ch³onnym.

Pacjent powinien byæ poinformowany o zachowaniu bezwzglêdnej ostro¿no¶ci w ¿yciu codziennym. Nawet podczas wykonywania elementarnych prac domowych oraz pielêgnacji paznokci r±k i stóp musi chroniæ skórê przed przypadkowym zadrapaniem lub zranieniem, unikaæ uk±szeñ owadów i zaka¿eñ, do których ³atwo mo¿e doj¶æ w miejscach publicznych (grzybice). W tym celu trzeba stosowaæ rêkawice ochronne, w³a¶ciwe i prawid³owe dopasowanie ubrañ i obuwia. Powinnien równie¿ dbaæ o higienê skóry z nawil¿aniem i nat³uszczaniem zgodnie z zaleceniami specjalisty dermatologa b±d¼ chirurga oraz rezygnowaæ z wszelkich zabiegów, nios±cych niebezpieczeñstwo mechanicznego uszkodzenia skóry lub naskórka, a tak¿e unikaæ d¼wigania ciê¿arów. Nale¿y zmniejszyæ ilo¶æ soli w diecie, nie korzystaæ z sauny, unikaæ nas³onecznienia, zabiegów leczniczych, pomiaru ci¶nienia krwi, pobierania krwi do badañ z zajêtej obrzêkiem koñczyny, masa¿u ci¶nieniowego oraz utrzymywaæ sta³± wagê cia³a.

Terapia rehabilitacyjna, maj±ca zmniejszyæ zaleganie p³ynu ¶ródmi±¿szowego w tkankach koñczyn, nie mo¿e powodowaæ przeforsowania skutkuj±cego konwersj± miê¶ni na metabolizm beztlenowy i wtórnym wzrostem ilo¶ci rezydualnej ch³onki. Æwiczenia rehabilitacyjne wykonuje siê koniecznie w oprzyrz±dowaniu uciskowym (rêkawach lub poñczochach), w szczególnych przypadkach w opasce elastycznej, w indywidualnie i starannie zaplanowanej sekwencji. Nale¿y dbaæ, aby pacjent nie przeforsowa³ siê i æwiczy³ z przerwami. Rehabilitacja powinna opieraæ siê na prostych æwiczeniach, niesprawiaj±cych pacjentowi bólu, musi uwzglêdniaæ ograniczenia wiekowe oraz zwi±zane z nim istniej±ce schorzenia narz±du ruchu, a tak¿e utrzymywaæ w³a¶ciwe oddychanie przeponowe.

Ucisk zewnêtrzny (presoterapia) [12] jest nieodzownym elementem leczenia obrzêku limfatycznego koñczyn. W skojarzeniu z prac± miê¶ni podczas æwiczeñ rehabilitacyjnych usprawnia przep³yw ¿ylny i ch³onny. Stosowanie opasek elastycznych w formie banda¿owania wielowarstwowego jest uprawnione w obrzêkach o du¿ym nasileniu ze wspó³istniej±cymi owrzodzeniami i zniekszta³ceniami obrzêkowymi, a tak¿e przy obecno¶ci limfotoku [1, 5, 12]. Nie mog± one byæ jednak u¿ywane w obrzêku limfatycznym z zakrzepic± ¿yln±, zaawansowan± niewydolno¶ci± kr±¿enia, w ostrym stanie zapalnym i w zaburzeniach obwodowego kr±¿enia têtniczego.

Ucisk zewnêtrzny ma jednak¿e wiele zalet, z których najwa¿niejsze to zmniejszenie lub ust±pienie w³óknistych zmian w skórze oraz zmniejszenie limfotoku. Banda¿owanie wielowarstwowe rozpoczyna siê od na³o¿enia na skórê Stokinetki – dzianego rêkawa bawe³nianego w celu ochrony skóry, a nastêpnie banda¿a z waty Softban, na który spiralnie zak³ada siê banda¿e elastyczne o niskim stopniu rozci±gliwo¶ci, kolejno o po³owê szeroko¶ci banda¿a.

Nieinwazyjna terapia przeciwobrzêkowa

Nieinwazyjna kompleksowa terapia przeciwobrzêkowa (CLT) mo¿e byæ skutecznie prowadzona za pomoc± zestawów Limfoset produkcji polskiej (TZMO), dostosowanych zarówno do koñczyn górnych, jak i dolnych. Zawieraj± one wszystkie niezbêdne elementy prawid³owego banda¿owania wielowarstwowego. Mo¿na równie¿ u¿yæ rêkawów i poñczoch uciskowych produkcji szwajcarskiej lub niemieckiej lub przeciwobrzêkowych rêkawów ci¶nieniowych. Nadaj± siê one do leczenia obrzêków miernego stopnia, bez znacznych zniekszta³ceñ koñczyn. Chorzy musz± byæ wówczas zdolni do samodzielnego ich za³o¿enia i wymiany. Przeciwwskazania do stosowania s± podobne do podanych poprzednio. W leczeniu zachowawczym u³atwiaj±cym sp³yw limfy do wêz³ów ch³onnych stosuje siê równie¿ masa¿ i automasa¿ limfatyczny. Masa¿ trwa nie mniej ni¿ 15 minut, jest okrê¿ny i delikatny w kierunku sp³ywu ch³onki i wymaga wykonania przez specjalnie przeszkolonego terapeutê. Automasa¿ wykonuj± pacjentowi osoby drugie, najczê¶ciej poinstruowany cz³onek rodziny.

Wyniki terapii farmakologicznej

Badger i wsp. [9] badali, czy profilaktyczne podawanie leków przeciwzapalnych i przeciwbakteryjnych redukuje liczbê i ciê¿ko¶æ epizodów infekcyjnych i zapalnych u pacjentów z obrzêkiem limfatycznym.

Wyniki tych badañ wskazuj±, ¿e w dwóch grupach, w których zastosowano intensywn± fizjoterapiê z selenem lub fizjoterapiê z placebo, nie by³o ró¿nic w zapobieganiu AIE (Acute Inflammatory Episodes) w obrzêku limfatycznym. W tym samym badaniu porównywano wp³yw iwermektyny (Ivermectin), dietylokarbamazyny (DEC) i penicyliny w stosunku do placebo w profilaktyce adenolymphangitis (ADL). ¯aden z podanych leków nie zmniejsza³ wystêpowania ADL, z wyj±tkiem sytuacji, w których równocze¶nie ze stosowaniem leków dokonywano zabiegów pielêgnacyjnych stopy w koñczynie zajêtej obrzêkiem.

Badacze wywnioskowali, i¿ terapia farmakologiczna samodzielnie ma znikome znaczenie

w profilaktyce powik³añ zapalno-infekcyjnych. Nabiera go dopiero w kombinacji z innymi metodami postêpowania. Daroczy [14] postuluje stosowanie Betadiny w przebiegu owrzodzeñ podudzi u chorych z obrzêkiem limfatycznym. Mortimer [13] uwa¿a, ¿e w nawracaj±cych zaka¿eniach skóry

i tkanki podskórnej w przebiegu przewlek³ego obrzêku ch³onnego istniej± wskazania do przewlek³ego stosowania penicyliny i jej pochodnych. Dodatkowo Swoboda-Kopeæ i wsp. [10] zwraca uwagê na znaczenie wspó³istniej±cych zaka¿eñ grzybiczych. Vaillant [2] wskazuje, ¿e u 20–30% chorych z lymphedema wystêpuje pseudoró¿a i zapalenie naczyñ limfatycznych. AIE mog± wystêpowaæ w formie bez objawów ogólnych lub nieznacznie wyra¿onych ogólnie oraz w formie z silnie zaznaczonymi objawami ogólnymi. W pierwszej stosowano fenoksymetylopenicylinê co 8 godzin 500 mg, a w drugiej penicylinê krystaliczn± co 8 godzin po 1 mln j. domiê¶niowo. Gdy epizody zapalne nawracaj±, proponuje stosowanie penicyliny o przed³u¿onym dzia³aniu (Debecyliny) co 4 tygodnie domiê¶niowo 1 200 000 j. profilaktycznie. Miller i Wyatt podkre¶laj± niebezpieczeñstwo sepsy i dlatego uwa¿aj±, ¿e leczenie lymphangitis i cellulitis powinno byæ agresywne, a w profilaktyce proponuj± – poza penicylin± – erytromycynê lub cefaleksynê. Obrzêk limfatyczny wtórny powoduje filarioza. Bockarie i wsp. [15] przedstawili wyniki programu porównuj±cego ró¿ne sposoby leczenia filarioz. Leczenie obejmowa³o 2500 osób z endemicznych terenów wystêpowania Wuchereria Bancrofti. Stosowano cztery zestawy leków:

- Diethylcarbamazin;

- Diethylcarbamazin i Ivermectin;

- Abenazol i Ivermectin;

- Abenazol i Diethylcarbamazin.

Terapia ka¿dym zestawem trwa³a rok. Po piêciu latach obserwacji stwierdzono wyleczenie wodniaka j±dra u 87% leczonych i remisjê obrzêku u 69% chorych. Autor wykaza³, ¿e terapia filariozy mo¿e byæ skuteczna przy niewielkim nak³adzie finansowym i u¿yciu ogólnie znanych w parazytologii leków.

Leczenie farmakologiczne ma znaczenie pomocnicze. W pocz±tkowym okresie, czasow± poprawê przynosi stosowanie leków moczopêdnych. Casley i wsp. [16] pisz± o skuteczno¶ci benzopirenu na drodze uruchomienia nadmiaru bia³ka z przestrzeni zewn±trzkomórkowej. Równie¿ flawonoidy (Daflon – mikronizowana diosmina) maj± dzia³anie wspomagaj±ce w leczeniu obrzêków ch³onnych koñczyn przez mechanizm podwy¿szenia napiêcia ¿y³ i aktywno¶ci limfokinetycznej [5, 17]. Tradycyjna medycyna chiñska podaje warto¶æ miejscowego przegrzania koñczyny w leczeniu obrzêku limfatycznego. W specjalnym cyklu 20-dniowej terapii mo¿na wed³ug Zanga [5] uzyskaæ poprawê

u 2/3 pacjentów, g³ównie je¶li chodzi o nawroty ostrych epizodów zapalno-infekcyjnych, poprawê obrazu limfograficznego koñczyn oraz oczyszczania tkanek z albuminy znakowanej jodem promieniotwórczym.

Pi¶miennictwo:

1. Miller T. A., Wyatt L. E.: Lymphedema, W: Grabb and Smith's plastic surgery, Lippincott-Raven, 1997, 1077–82.

2. Vaillant L., Gironet N.: Infectious complications of lymphedema, Rev Med Interne, 2002, 23, suppl 3: 403–7.

3. Olszewski W. L.: Clinical picture of lymphedema, [w]: Lymph Stasis: Patophysiology, Diagnosis and Treatment Bota Raton, CRC Press, 1991.

4. Lazareth I.: Classification of lymphedema, Rev Med Interne, 2002, 23 Suppl 3: 375–8.

5. Heffel D. F., Miller T. A.: Lymphedema of the extremity, [w:] Achauer B. M. i wsp.: Plastic surgery, Indications, operations and outcomes, Mosby, 2000, vol. 1. 463–73.

6. Moffat C. J. i wsp.: Lymphoedema:an underestimated health problem, Q J M, 2003, 96 (10): 731–8.

7. Beck B., Ciszek M., Tarnawski R.: Limfa-sk³ad biochemiczny, znaczenie jej kr±¿enia w fizjologii i patologii organizmu, Post Hig Med Do¶w, 1995, 49, 353–66.

8. Board J., Harlow W.: Lymphedema 3:the available treatments for lymphedema Br J Nurs, 2002, 11 (7): 438–50.

9. Bagder C., Seers K., Preston N., Mortimer P. S.: Antibiotics/anti-inflammatories for reducing acute inflammatory episodes in lymphoedema of the limbs, Cochrane Database Syst Rev, 2004, (2), 31–43.

10. Swoboda-Kopeæ E., Kobus M., Krawczyk E. i wsp.: Udzia³ grzybów w przewlek³ym zapaleniu skóry i naczyñ limfatycznych w przebiegu filarioz, Med Do¶w Mikrobiol, 2001, 53: 207–12.

11. International Society of Lymphology: The diagnosis and treatment of peripheral lymphedema. Consenssus document of the International Society of Lymphology, Lymphology 2003, 36: 84–91.

12. Macdonald J. M., Sims N., Mayrovitz H. N.: Lymphedema, lipedema and the open wound: the role of compression therapy, Surg Clin N Am, 2003, 83 (3), 639–58.

13. Mortimer P. S.: Swollen limb-2, Br Med J, 2000, 320, 1527–9.

14. Daroczy J.: Antiseptic efficacy of local disinfecting povidone-iodine(Betadine) therapy in chronic wounds of lymphedematous patients, Dermatol, 2002, 204 suppl 1: 75–8.

15. Bockarie M. J., Tisch D. J., Kastens W. i wsp.: Mass treatment to eliminate filariasis in Papua New Guines, N Engl J Med, 2002, 347: 1841–8.

16. Casley J. R., Morgan R. G., Piller N. B.: Treatment of lymphedema of the arms and legs with 5,6-benzo-a-pyrone, New Engl J Med 1993, 329, 1158–62.

17. Olszewski W.: Clinical efficacy of micronized purified flavonid fraction (MPFF) in edema, Angiology, 2000, 51: 25–30.

18. Clodius L.: Lymphedema, W: McCarthy plastic surgery, W. B. Saunders Company, 1990, vol. 6, 4093–120.



 
 
 

 

 

 

Sitemap